یکی از برخوردهای معمول محققان اقتصاد اسلامی با نظریه مطلوبیت اقتصاد نئوکلاسیک، قرار دادن مولفه های اسلامی همچون انفاق، وقف، خمس و زکات و امثال آنها در کنار مولفه های تابع مطلوبیت اصلی است. این تغییر که با افزودن مولفه های ساحت اخروی انسان مسلمان همراه است، گویا به جهت رفع نقص نگاه اقتصاددانان نئوکلاسیک به انسان و تلاش در جهت تولید نظریه مطلوبیت اسلامی صورت پذیرفته است. این نوآوری ناقص، سطحی و التقاطی -که آن را می توان ناشی از ضعف روش شناختی اقتصاد اسلامی به حساب آورد- زمانی مهم جلوه می کند که عده ای از همین محققان اقتصاد اسلامی با تمسک به تقریری لذت گرایانه از نظام اخلاقی اسلام و بدون کمترین توجهی به اصول موضوعه و ارزش های نهفته در مبانی این نظریه، به دنبال تبیین و توجیه فلسفی آن برمی آیند. در این مقاله از منظری درون دینی به تبیین اشکالات و تناقضات مطلوبیت گرایی دوساحته پرداخته شده است، اما تمام اهتمام بر این بوده تا در نقد و بررسی اشکالات پیش گفته به معرفی «تکلیف گرایی دینی» به عنوان مبنای اخلاقی اقتصاد اسلامی پرداخته شود. به نظر می رسد با توجه به تعالیم اسلامی، نظریه اخلاقی مختار، بهتر از مفهوم پرتناقض مطلوبیت گرایی دوساحته می تواند مبین قاعده رفتاری یک انسان مسلمان باشد.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

بحث از «تابع رفاه اجتماعی» و متغیرهای توضیحی آن یکی از مباحث مهم اقتصاد رفاه است. رویکرد غالب در تعریف «تابع رفاه اجتماعی» معرفی مطلوبیت به عنوان متغیر توضیحی آن است. چنین تعریفی متکی بر رویکرد ارزشی مطلوبیت گرایانه در اقتصاد متعارف است. بر اساس این نگرش، وضعیت ایدئال جامعه وضعیتی است که در آن بیشترین میزان مطلوبیت یا لذت برای مجموع افراد جامعه به دست آید. در این مقاله، با استفاده از روش «تحلیلی» این سؤال را بررسی می کنیم که آیا می توان مطلوبیت دوساحته را به عنوان متغیر اصلی تابع رفاه اجتماعی بر اساس رویکرد ارزشی اسلام معرفی کرد؟ لازمه این دیدگاه، توسعه در مفهوم «مطلوبیت» و توسعه گستره آن به لذت های اخروی و برابر دانستن رفاه اجتماعی با حداکثرسازی مجموع لذت دنیا و آخرت افراد جامعه است. نتایج پژوهش نشان می دهد که مطلوبیت دوساحتی نمی تواند معیار کارآمد و جامعی برای سنجش و رتبه بندی وضعیت های رفاه اجتماعی اسلام باشد و به عنوان متغیر اصلی تابع رفاه اجتماعی در رویکرد اسلامی معرفی شود. استفاده از این متغیر در تابع رفاه اجتماعی اسلامی با مشکلات مبنایی و محاسباتی روبرو ست. در این مقاله، بهره مندی از کالاها و خدمات ضروری و حلال مطابق نیاز و استحقاق و عدالت، به عنوان متغیری توضیحی در تابع رفاه اجتماعی با رویکرد اسلامی معرفی شده است.

پژوهشِ حاضر از منظرِ روش شناسی کیفی به بررسی تفاوت‎های موجود در نوعِ موسیقی مصرفی جوانان شهر تهران و تفسیر ایشان از آن می‎پردازد. جهتِ فهمِ جامعه شناسانۀ تفاوت‎های مصرفِ موسیقی جوانان این موضوع از رهگذرِ سرمایۀ فرهنگی_ مورد بررسی قرار گرفت. با توجه به داده‎های متنی پژوهش، پژوهشگران از میان روش های کیفی روشِ تحلیلِ محتوای کیفی را انتخاب کرده‎اند. داده های پژوهش از طریقِ مصاحبۀ نیمه ساخت یافته با مشارکت کنندگانِ پژوهش گردآوری شده است. با توجه به اهدافِ پژوهش جریانِ انتخاب مشارکت کنندگان بر مبنای نمونه گیری هدفمند صورت یافته است. پژوهشِ حاضر تفاوت‎هایی که میان کنشگرانِ جوانِ با سرمایۀ فرهنگی متفاوت در حوزۀ مصرفِ موسیقی و تفسیر آن وجود دارد را در قالبِ مفاهیم و مقولاتی نشان داده است. این مفاهیم و مقولات عبارت‎اند از: 1. ذائقۀ تربیت شده و ذائقۀ حسی 2. هارمونی و شوریدگی 3. رهنمون‎های مذهبی: مواجۀ نقدآمیز و مواجۀ طردآمیز 4. شنیدن ناشنیدنی ها و دیدن نادیدنی ها و 5- بخشی از ما. نتایج پژوهشِ حاضر نشان می‎دهد، مادامی که کنشگرانِ اجتماعی در سطحِ بالایی از سرمایۀ فرهنگی قرار دارند، در زمینۀ مصرفِ موسیقی به سمت نوعی فرهنگ گرایی رغبت و گرایش دارند. اما در نقطۀ مقابل کسانی که سرمایۀ فرهنگی به میزان اندکی در اختیار دارند به طبیعت نزدیکتر هستند. به عبارتی، ایشان قادر نیستند خود را وارد کدهایی کنند که با آن بتوانند موسیقی هایی نظیر سنتی، کلاسیک غربی یا موسیقی باروک را بازشناسی کنند. بنابراین از دو مفهومِ محوری فرهنگ‎گرایی و طبیعت‎گرایی جهت صورت‎بندی کردند،تفاوت های موجود در مصرف و تفسیر موسیقی در نزد جوانان می‎توان استفاده کرد.

طرح مساله: مقاله حاضر با هدف تبیین چارچوب تحلیل های اخلاقی موجود در حوزه سلامت، با مراجعه به مستندات و اسناد به تبیین سه دیدگاه اخلاقی عمده پرداخته است که عبارت اند از: مطلوبیت گرایی، جامعه گرایی و لیبرالیسم یا آزادیخواهی.روش: مطالعه از طریق مراجعه به تحقیقات و مستندات موجود در این حوزه و به صورت کتابخانه ای انجام شده است.یافته ها و نتایج: به طور کلی سه دیدگاه اخلاقی مطلوبیت گرایی، آزادیخواهی و جامعه گرایی درباره عدالت می توانند مبنای تصمیمات در نظام سلامت باشند، به این ترتیب انتخاب هر یک از آنها بستر متفاوتی را برای برنامه ریزی و سیاستگذاری در حوزه سلامت فراهم خواهد آورد.

در دهه 1930 و به دلیل اعتقاد به توانایی نیروهای چپ در ارایه راه حل برای مقابله با مصائب و بدبختی هایی که در اثر بحران اقتصادی دامن گیر مردم در جوامع صنعتی شده بود، همچنین فقر گسترده، گرسنگی و بیماری های همه گیر که میلیون ها انسان را به ورطه ناامیدی و یاس کشانده بود، ایده تامین رفاه همگانی و دولت رفاه در کشورهای صنعتی پدید آمد. در ابتدا دولت های رفاهی با موفقیت های چشم گیر روبرو شدند اما در پایان قرن بیستم افول این دولت ها آغاز شد. ایرادهای اساسی که منتقدان به دولت های رفاه داشتند بیش از هر چیز بنیان های فلسفی دولت های رفاه را نشانه رفته بود، زیرا مبانی تئوریک دولت های رفاه از تناقض های ذاتی رنج می برد که بنیان گذاران آن مرتکب شده بودند. در این مقاله کوشش شده است ابتدا به بررسی مبانی تئوریک دولت های رفاه پرداخته شود و تناقض ها و مشکلات منطقی آن ها آشکار گردد. سپس بر اساس دیدگاه فلسفی و همچنین اندیشه های اجتماعی پوپر به صورت بندی مبانی تئوریک دولت رفاه در تقابل با اندیشه های «جرمی بنتام» و «جان استوارت میل» پرداخته شده است. در پایان نشان داده شده است که پوپر برخلاف بسیاری‏ دیگر از لیبرال ها که‏ با هرگونه پدرسالاری دولت مخالفت می کنند، بر‏آن است تا وجوهی ازآن را که برای ایجاد جامعه ای کمتر محروم لازم است، حفظ شود. پوپر وجود دولت را ضروری می داند و حتی بر این عقیده است که در بعضی از مواقع باید اختیارات خاصی را به دولت بدهیم. تا دولت از پس اهداف رفاهی خود برای افراد جامعه برآید. اوبرخلاف بنتام و میل که بیشترین خیر را برای بیشترین افرادخواستاربودند، عقیده داشت که می بایست فشار و رنج قابل اجتناب رابه حداقل برسانیم. او برای رسیدن به این اهداف استراتژی «مهندسی اجتماعی تدریجی»‏ را پیشنهاد می‏کند.

طرح مساله: این مقاله می کوشد با طرح دیدگاه های کلاسیک دولت رفاه، تناقضات ذاتی و پیامدهای منطقی آنها را نشان دهد و نظریه دولت رفاه پوپر را در مقابل این دیدگاه ها صورت بندی نماید و سپس آرا منتقدان معاصر دولت رفاه را مطرح کرده و میزان توانایی پاسخگویی هر کدام از مبانی فلسفی دولت رفاه را در مقابل نقد ناقدان به محک گذارد. و در ادامه به سوال هایی که در پی می آید، پاسخ دهدالف: رفاهی که مدنظر پوپر است، چگونه تحقق می پذیرد؟ب : مبنای نظری پوپر برای ساخت «دولت رفاه» چیست؟روش: روش مطالعه در مقاله حاضر، روش اسنادی و استدلال تحلیلی می باشد.یافته ها: پوپر برخلاف بنتام و میل که بیشترین خیر را برای بیشترین افراد خواستار بودند، عقیده داشت که می بایست فشار و رنج قابل اجتناب را به حداقل برسانیمنتایج: پوپر وجود دولت را در جامعه ضروری می داند و حتی بر این عقیده است که در بعضی از مواقع باید اختیارات خاصی را به دولت بدهیم تا دولت از پس اهداف رفاهی خود برای افراد جامعه برآید. این در حالی است که فیلسوفانی نظیر «جرمی بنتام» و «جان استوارت میل» هر چند وظایف زیادی را از دولت انتظار داشتند، در عین حال شعار کوچک تر کردن دولت را سر می دادند. این مساله یکی از تناقض های دیدگاه هایشان بود. همچنین این نظر پوپر در مقابل همان مساله ای است که «مایکل اوکشات» و «رابرت نازیک» به آن بی توجه اند. آنها به آزادی مطلق برای انسان اعتقاد دارند و هیچ گونه اختیاری را برای دولت قائل نیستند که در مقاله نشان داده شده است اولا، آزادی های بی حد و حصری که این دو برای انسان قائل اند در نهایت به عدم آزادی منجر می شود و در ثانی مشکلات جدی جامعه از قبیل فقر، تضاد و تبعیض گسترش می یابد در حالی که راه حل پوپر، واقع گرایانه و به منظور کاهش مشکلات از طریق دادن برخی قدرت ها به دولت در جهت کاهش مصائب اجتماعی است. در نهایت راهبردی را که پوپر برای رسیدن به اهداف دولت رفاه پیشنهاد می کند همان «مهندسی اجتماعی تدریجی» است که روشی برای جستجو و مبارزه با بزرگترین و عام ترین بدی های گریبانگیر جامعه است.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

پیمایش های اجتماعی همواره یکی از مهم ترین ابزار های پژوهشی جامعه شناسان برای گردآوری اطلاعات از جمعیت های وسیع بوده است. مشکل اصلی در پیمایش ها «پاسخ درست گرفتن» از جمعیت پاسخگویان است که ممکن است در شرایطی قرار بگیرند که پاسخ درست یا حقیقی خویش را کتمان نموده و در عوض، پاسخی ارائه دهند که از حیث عرفی، پاسخ موجه و مقبول محسوب می شود. این نوع پاسخ، در روش شناسی تحقیقات پیمایشی به عنوان مهم ترین نوع خطای پاسخگویان محسوب گردیده و به نام «تورش مطلوبیت اجتماعی» مشهور شده است. در این مقاله، نتایج تورش مطلوبیت اجتماعی در تحقیقات پیمایشی بررسی شده و منابع و سازوکارهای تولیدکننده آن تشریح شده است. همچنین، دیدگاهی نظری برای تبیین این تورش مورد تحلیل قرار گرفته است. سپس، به مسئله موضوعات یا سؤالات حساس در پیمایش ها پرداخته شده که یکی از مهم ترین منابع تورش مطلوبیت اجتماعی است. در همین راستا، به یکی از تکنیک های مهم برای حذف یا کاهش تورش مطلوبیت اجتماعی در هنگامی که با موضوعات حساس سروکار داریم، اشاره شده که طرح پرسش ها به صورت غیرمستقیم و معطوف به «دگران عام» است. انتظار نظری رویکرد معطوف به تورش مطلوبیت اجتماعی آن است که پاسخگویان، به طور متوسط، خودشان را مثبت تر از دگران عام ارزیابی خواهند نمود. وارسی تجربی انتظار نظری مذکور با 12 گویه مربوط به مقیاس «رعایت ارزش های اخلاقی» در یک پیمایش ملی با نمونه 4620 نفری از پاسخگویان صورت پذیرفت که تمامی یافته ها به طرز فوق العاده ای با انتظار نظری یادشده، همخوانی داشت.